Hoe testosteron mij jonger maakte

Op mijn 45-ste experimenteerde ik voor het eerst met hormoontherapie. Terwijl ik op het Thaise eiland Phuket aan mijn boek De houdbare man werkte, slikte, smeerde en spoot ik een jaar lang bio-identieke hormonen op aanwijzingen van de anti-aging arts Thierry Hertoghe. Hier is mijn verhaal.

Ik was 45 toen ik mijzelf voor het eerst met testosteron injecteerde. De meeste mannen die bij de keukentafel met mannelijke geslachtshormonen en injectienaalden aan de slag gaan, zijn uit op biceps als meloenen, een borstkas als de bumper van een suv en buikspieren waarmee je een sinaasappel kunt uitpersen. Mijn doel was misschien niet minder ambitieus, maar wel beter afgestemd op mijn leeftijd: ik wilde mijn lichaam van twintig jaar geleden terug. Niet dat ik al oud en gebrekkig begon te worden, maar ondanks een gezond en tamelijk oppassend leven kwamen de eerste tekenen van aftakeling onmiskenbaar aan de oppervlakte. Mijn ooit vanzelfsprekend platte buik kreeg steeds meer de structuur van blubber, na een avondje doorzakken was ik drie dagen lang niet meer aanspreekbaar, kreukels in mijn gezicht deukten na een nachtje slapen niet meer vanzelf uit en na een vrijpartij kon ik niet meer binnen 80,2 seconden opnieuw aan de slag. Allemaal vrij normaal voor een man ‘in de kracht van zijn leven’ – maar daarom niet minder tragisch.

Als je de krantenberichten mag geloven, leven we qua medische vooruitgang in opwindende tijden: honden en schapen worden gekloond, uit een enkele stamcel wordt ooit desgewenst een compleet nieuwe urineblaas opgekweekt en met behulp van omgebouwde retrovirussen kunnen zelfs nieuwe genen in je DNA worden gesleuteld. Maar dokter, is er temidden van al dit revolutionaire wetenschapsgeweld ook iets te vinden waarmee ik mijn strakke lijf en tomeloze energie uit 1985 kan terugkrijgen? Ik besloot mij een jaar lang louter op deze ene vraag te concentreren en er een boek over te schrijven. Ik vestigde mij samen met mijn gezin op het Thaise vakantie-eiland Phuket, waar de levensstandaard zo laag was dat ik tijdens mijn queeste naar de bron van de eeuwige jeugd niet zou omkomen van de honger. Vervolgens worstelde ik me via internet door honderden taaie wetenschappelijke studies en telefoneerde ik met tientallen artsen en wetenschappers over de hele wereld. Ik slikte al jaren handenvol vitaminepillen, at gezond en deed aan lichaamsbeweging, en mijn research bevestigde dat deze leefwijze mij enigszins tegen voortijdig bederf behoedde.

Tja.

Ik wilde méér. Iets spectaculairs, iets in de richting van een levenselixer, een toverdrank, iets radicaals à la Jekyll and Hyde, iets waardoor mijn vriendin bij het ontwaken verschrikte kreten zou slaken omdat ze dat dacht er iemand anders naast haar lag dan degene die de vorige avond bij haar in bed was gekropen. Een jóngere man. Ik was, kortom, rijp voor hormonen.

Hormonen onder peil

Een maand voor mijn vertrek naar Thailand was ik op consult bij de arts Thierry Hertoghe in Brussel geweest. Hertoghe was voorzitter van de World Society of Anti Aging Medicine, een club van medici die de strijd tegen biologische veroudering hebben aangebonden. In Brussel runt hij een eigen kliniek waar hij patiënten met behulp van voedingssupplementen, leefstijladviezen én hormoontherapie beschermt tegen de tand des tijds.

Hij is auteur van onder meer The Hormone Solution (uitgeverij Three Rivers Press) en Jong en gezond oud worden (uitgeverij Standaard) en Taboehormonen (Uitgeverij Standaard). Daarin legt hij uit dat ons lichaam naarmate het langer meegaat, steeds minder hormonen produceert. Of het nu gaat om schildklierhormoon dat stofwisselingsprocessen reguleert, melatonine dat de biologische klok in het brein beïnvloedt, cortisol dat het lichaam bij stress produceert of testosteron waar je gespierd en bronstig van wordt: de meeste mensen kampen volgens Hertoghe al vanaf hun 35-ste met diverse subtiele tekorten. Die tekorten liggen volgens de specialist aan de basis van de meeste verouderingsverschijnselen. In wat hij ‘een persoonlijk experiment’ noemt, houdt hij al vanaf zijn dertigste slikkend, smerend en spuitend zijn eigen bloedspiegels van een reeks hormonen op jeugdig peil.

Mijn ontmoeting met Hertoghe was om twee redenen confronterend. In de eerste plaats was hij twee jaar ouder dan ik, maar zag hij er tien jaar jonger dan ik uit. Ik wist dat Hertoghe 47 was. Toen hij met uitgestoken hand de behandelkamer binnenstapte, kwam er echter een goed uitziende dertiger binnen. Er was met geen mogelijkheid een oudere persoon in hem te herkennen. Hij was niet superslank, had geen afgetrainde kop, kleedde zich niet nadrukkelijk jong. Hij wás jong. Het is soms moeilijk te bepalen waarom je in een oogopslag ziet of iemand 37 of 47 is. Hertoghe had een jongensachtig figuur en was niet grijs of kaal – maar daar lag het niet aan. Zelfs een kale, dikke dertiger ziet er op een of andere manier meestal toch nog jonger uit dan een slanke veertiger met een volle haardos. Het zijn nauwelijks waarneembare verschillen in de structuur van de huid, de soepelheid van bewegen, de glans van de ogen die tien jaar extra leven verraden. Hertoghe was voor mij overtuigend 37, hooguit. Hij kon natuurlijk geluk hebben met zijn genen, maar aannemelijker was dat hij op het juiste spoor zat met zijn hormoontheorie.

Hertoghe staat niet alleen in zijn opvattingen. Een nieuwe lichting zogenoemde anti-aging artsen claimt in boeken met ronkende titels als Grow Young with Human Growth Hormone, The Testosterone Syndrome, The Methuselah Factor en Maximize your Vitality and Potency dat ze met behulp van hormonen risicoloos de klok kunnen stilzetten en zelfs terugdraaien. In de Verenigde Staten ondergaan duizenden veertigplussers hormoontherapie in gespecialiseerde life extension-klinieken. Ook in Europa verschijnen steeds meer ‘anti verouderings-specialisten’ die hormonen als wapen in de strijd tegen de tijd inzetten.

Jampot met urine

Twee weken voor het consult had ik een jampot met urine bij de assistente van Hertoghe ingeleverd en was er een reeks buisjes met mijn bloed ter analyse naar een laboratorium gestuurd. Nu wierp de Belgische specialist een snelle blik op de laboratoriumuitslagen en begon mij vervolgens uitgebreid lichamelijk te onderzoeken. Hij bekeek mijn handpalmen, kneep in mijn vel, beklopte mijn borst en prikte met een priemende vinger in m’n buikvet. Toen hij weer achter zijn bureau ging zitten, kwam de tweede schok. ‘Uw testosteron is behoorlijk verlaagd,’ zei hij resoluut. ‘Dat verklaart waarom u vrij bleek ziet en veel fijne lijntjes in uw handpalmen hebt. U zit ook niet meer zo strak in uw vlees, het voelt wat slap aan. Kijk hier, knijp maar eens in de zijkant van uw hand, beetje week hè? Dat komt door een gebrek aan testosteron en groeihormoon. Verder hebt u zéér weinig cortisol, een hormoon dat u beschermt zodra u onder druk komt te staan. Dit betekent dat u moeite met stress moet hebben.’

Terwijl ik onderweg naar Brussel nog dacht dat Hertoghe onder de indruk zou zijn van mijn jeugdig gestel, voelde ik mij op de terugweg naar Amsterdam een ingekakte, ouwe lul.
Hertoghe vond dat ik mijn hormoonspiegels over de hele linie moest opkrikken. Al die hormonen hield ik nu in twee enorme plastic draagtassen in mijn handen. Potjes, flesjes, tubes, doordrukstrips, injectiespuiten… Als mijn koffer straks onderweg naar Thailand door de douane zou worden opengemaakt, zou ik vast voor driehonderdvijftig jaar in de cel verdwijnen. De jaarvoorraad melatonine, DHEA , groeihormoon, cortisol, schildklierhormoon en testosteron moest immers mee – een pakket hormonen waarmee een ter zake kundige een batterij magere kuikens vermoedelijk in no time kan opfokken tot overvette plofkippen. ‘U moet er geen snelle wonderen van verwachten,’ had Hertoghe gewaarschuwd. ‘We zorgen ervoor dat uw hormoonspiegels weer op het niveau van uw jeugd terugkeren. We werken dus met lage doseringen die in een jong lichaam thuishoren. Daardoor zult u heel geleidelijk gaan veranderen. Als u verder gezond leeft, zult u over een jaar strakker in uw vel zitten. En u zult meer energie krijgen.’

Hertoghe gaf mij een artsenverklaring mee die ik gelukkig niet nodig had: ik mocht zo doorlopen van de Thaise douane.

Eenmaal in Phuket, besloot ik te beginnen met testosteron omdat ik van dit hormoon het meest spectaculaire effect verwachtte. Testosterontherapie voor mannen is momenteel hot in wetenschappelijke kringen. Bij een vrouw van in de vijftig manifesteert zich de plotselinge scherpe daling van het vrouwelijke geslachtshormoon oestrogeen vaak overduidelijk in opvliegers, nachtelijk zweten, hartkloppingen en stemmingswisselingen. De beruchte overgang. De eierstokken geven er de brui aan en ze wordt onvruchtbaar, haar huid verdort en het risico op botontkalking en hart- en vaatzieke neemt fors toe. Door deze niet te negeren symptomen hebben medici zich lange tijd vrijwel volledig op hormoontherapie voor vrouwen gericht.

Pas de laatste tien jaar is er ook brede aandacht voor hormoonsuppletie voor mannen. Anders dan bij vrouwen, verloopt de achteruitgang van ons geslachtshormoon geleidelijk. Testosteron wordt door Leydigcellen in de teelballen geproduceerd. ‘Al vanaf je twintigste geeft gemiddeld elke vier seconden een zo’n cel te geest,’ vertelde Hertoghe. ‘Je begint met in totaal ongeveer 700 miljoen Leydigcellen, dus je voorraad is enorm. Toch is de testosteronfabricage van je teelballen tegen je vijfendertigste al met een paar procent teruggelopen.’ Volgens een Duitse studie uit 2003, moeten zeventigplussers het gemiddeld met ruim 42 procent minder testosteron doen dan de twintigers.

Omdat de gevolgen van verminderd testosteron zich sluipend aandienen, zijn ze lang over het hoofd gezien. Ja, je libido stort in, maar ook de mentale effecten van een testosteroncrisis kunnen schokkend zijn. Over het algemeen verdampt de jeugd langzaam maar zeker uit je poriën. Vrouwen en seks interesseren je minder, je wordt minder ambitieus, minder energiek, minder zelfverzekerd, minder luidruchtig… Veel vrouwen krijgen voor het haantje waar ze ooit tegen wil en dank op vielen een ‘zachtere’ man terug. Ernstiger is het feit dat levenslust soms dooft en je in een somberende zuurpruim verandert.

Nog geen tachtig jaar geleden moesten er twintig kilo stierenballen worden uitgekookt om een kuurtje van 20 mg testosteron te verkrijgen, een veel te dure en omslachtige methode om stelselmatig onderzoek mogelijk te maken. Maar al sinds de jaren dertig van de vorige eeuw kan het spul (goedkoop) worden gesynthetiseerd. Wat er gebeurt als je een man met een duidelijk testosterontekort dit goedje toedient, is sindsdien in een eindeloze reeks experimenten onderzocht. De effecten zijn ronduit spectaculair…

– beter seksleven;
– meer vetvrije spiermassa;
– minder vet (vooral in de buik!);
– beter geheugen;
– sterkere botten;
– minder hartklachten;
– verbeterde stemming

Seksuele activiteit

Kortom, testosteron is in staat oude bokken in jonge stieren te veranderen. Testosteron is een belangrijk ‘anabool’ ofwel opbouwend hormoon, dat nodig is bij de vorming van spierweefsel. Meer testosteron vertaalt zich dan ook in sterkere spieren. Testosteron is bovendien cruciaal voor je libido. Mannen die een testosterontekort corrigeren, willen het vaker, kunnen het vaker, doen het vaker en genieten er meer van. De auteurs van een studie uit 1979 noemen effect van testosteronsuppletie op de seksuele activiteit van mannen met testosterontekort ‘snel, betrouwbaar en niet te verklaren door een placebo-effect.’ Wat minder mensen weten, is dat testosteron ook het hart beschermt. Uit verschillende studies blijkt dat oudere mannen met een lage testosteronspiegel een duidelijk hogere kans op hart- en vaatziekte hebben, terwijl hartklachten verbeteren als het hormonale tekort wordt hersteld. Testosteron is ook belangrijk voor het brein. Onder artsen en wetenschappers is het een bekend fenomeen dat mannen bij wie een testosterontekort wordt aangevuld, zich niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk ‘meer mans’ gaan voelen. Het effect is zo sterk, dat de stemmingsverbeterende effecten van testosteron lastig te onderzoeken zijn in een ‘dubbel blinde’studie-opzet, waarbij zowel de onderzoekers als de proefpersonen niet mogen weten wie het nepmedicijn (placebo) en wie het echte medicijn krijgen toegediend. Mannen die het echte spul krijgen, beginnen zich namelijk onmiddellijk na toediening beter te voelen en dan is het onderzoek dus niet meer ‘blind’. De Amerikaanse onderzoekster Joyce Tenover merkte in haar vele onderzoeken dat mannen dankzij testosteron behalve meer belangstelling voor seks, ook in andere opzichten weer meer machismo kregen. Zo noteerde zij dat haar proefpersonen assertiever, energieker en ondernemender werden.
En toch, als ik bij mijn huisarts aanklop voor een testosteronkuurtje omdat ik mij weer 25 wil voelen, zal hij niet naar een injectiespuit grijpen maar een minzaam praatje beginnen, doorspekt met termen als midlife crisis en acceptatie. In de ogen van de meeste medici verkeert hormoontherapie in het algemeen en testosterontherapie voor mannen in het bijzonder nog in een experimenteel stadium omdat er nog te veel onzekerheid is over eventuele schadelijke bijwerkingen – zoals prostaatkanker…

‘Maar dat gevaar is puur theoretisch en nooit in de praktijk aangetoond,’ had Hertoghe mij verzekerd. ‘Sterker, het lijkt er juist op dat het herstellen van een ingezakte testosteronspiegel de prostaat tegen kanker beschérmt. Het is vermoedelijk geen toeval dat mannen pas prostaatproblemen krijgen als ze ouder zijn en niet meer vol testosteron zitten.’

Maar hoe zit het dan met bodybuilders die onder invloed van testosteroninjecties in de verschrikkelijke hulk veranderen, af en toe iemand in een vlaag van ‘roid rage molesteren en op hun veertigste sterven aan een hartaanval en/of leverkanker? Volgens Hertoghe hoort dat imago bij het ‘testosteron’ dat in duistere krachthonken wordt verhandeld. Meestal gaat het dan om hormoonvarianten – ‘anabole steroïden’- waarmee is geknoeid om de spierversterkende werking te vergroten. Bovendien wordt het dan gebruikt in torenhoge doseringen – zonder deskundige begeleiding. Bij verantwoorde hormoonsuppletie wordt gebruik gemaakt van ‘natuurlijk’ hormonen, stoffen waarvan de moleculaire structuur niet te onderscheiden is van het spul dat het lichaam fabriceert. Het wordt bovendien toegediend in de minieme hoeveelheden die in het lichaam thuishoren. Ten slotte let de begeleidende arts nauwlettend op eventuele ongunstige reacties. Wie zich aan deze gebruiksaanwijzingen houdt, loopt volgens Hertoghe nauwelijks risico’s met hormoonsuppletie.

Maar worden mijn eigen klieren niet ‘lui’ als ik hormonen ga gebruiken? In dat geval zou ik na een jaar hormoontherapie niet meer kunnen stoppen, omdat mijn lichaam dan immers helemaal weinig hormonen meer zal produceren. Volgens Hertoghe is juist het omgekeerde het geval: verantwoord hormoongebruik heeft volgens de arts juist een ‘verjongend’ en stimulerend effect op de klieren dat nog lang zal aanhouden nadat ik met de therapie gestopt ben.

Zou testosteron mij echt kunnen transformeren tot de man die ik twintig jaar eerder geweest was? Met evenveel tomeloze energie, hetzelfde onuitputtelijke libido en – als het even kon – net zo weinig dreigende vetophopingen als toen ik vijfentwintig was?

Hardnekkige erectie

Toen ik met m’n broek op de enkels onder een loom draaiende ventilator stond en een dikke, lange naald op m’n bovenbeen richtte, besefte ik dat ik op het punt stond een grens te overschrijden. In beweging komen, beter eten en vitaminepillen slikken, dat snapt iedereen wel, maar nu ging ik als een ontspoorde topsporter met injectienaalden en hormonen aan de slag. Maar stel dat het hormoon daadwerkelijk allerlei verouderingsverschijnselen kon terugdraaien, was het dan toch niet al die moeite waard? De ingreep verliep verrassend snel en pijnloos. De rest van de dag wachtte ik in spanning op de gevolgen.

Helaas. De volgende ochtend was ik nog steeds niet getransformeerd tot een jonge en strakke versie van mijzelf. Na die eerste injectie merkte ik twee dagen lang helemaal niets. Het geïnjecteerde hormoon zou gedurende een dag of tien geleidelijk vanuit de beenspier in mijn lichaam oplossen. Nu ik mij verder in het onderwerp had verdiept, wist ik dat deze methode pas na een dag of drie een sterke verhoging van de testosteronspiegel in het bloed zou geven. En inderdaad. Op dag drie werd ik gewekt door een hardnekkige erectie. De rest van de dag leefde mijn apparaat op bij de geringste prikkel. Zelfs de druk of wrijving van de stof van mijn broek bezorgde mij al een stijve. Op dag vier riep mijn vriendin vanuit de woonkamer naar mij in de werkkamer: ‘Ga je eens wassen, ik kan je van hier ruiken!’ Ik had sinds mijn puberteit niet meer zo’n sterke zweetlucht afgescheiden.

In de maanden die volgden, injecteerde ik mij volgens voorschrift om de twee weken met 200 milliliter testosteron. Steeds volgde hetzelfde patroon. Vanaf de derde dag na de injectie kreeg ik veelvuldige erecties en begon ik sterk te ruiken. Dit effect hield een dag of acht aan en verdween daarna langzaam. Mijn vriendin kon raden wanneer ik me opnieuw geïnjecteerd had. ‘Het is niet dat je stinkt,’ zei ze geruststellend, ‘maar je ruikt gewoon erg sterk,’ Om er aan toe te voegen: ‘Als je zo had geroken tijden ons eerste etentje, waren we nu misschien niet samen geweest.’

En ze merkte het aan mijn rijstijl. In Thailand verplaatsten we ons op een lichte motorfiets over smalle wegen die als linten van asfalt door het landschap kronkelden – ik aan het stuur, zij achterop en ons dochtertje van drie tussen ons in. Als ik mij pas had geïnjecteerd, ging ik volgens mijn vriendin wilder rijden. Ik moest inderdaad toegeven dat ik na een testosteroninjectie met duidelijk meer plezier op de motor stapte. Angst om uit de bocht te vliegen maakte plaats voor de kick om lekker in de bochten te gaan ‘hangen’. Steeds als ik snel optrok of overdreven soepel van koers veranderde, zei m’n vriendin plagerig: ‘Heb je je weer geïnjecteerd schat?’ Als ik zonder passagiers een ritje maakte, moest ik me beheersen om niet te gaan scheuren.

Minder sombere gedachtes

Testosteron beïnvloedde ook mijn stemming. Het effect was subtiel maar onmiskenbaar. Meer testosteron betekende minder twijfels, minder sombere gedachtes, meer levenslust. Er bekroop mij een soort jongenachtige branie die ik mij herinnerde uit de tijd toen ik nog ‘ik ben binnen voor mijn dertigste’ riep. Na een dag of tien verminderde mijn optimisme en vitaliteit. Tegen de tijd dat ik aan een nieuwe injectie toe was, bevond mijn humeur zich weer op het oude vertrouwde niveau waar ik mijn lijfspreuk ‘een pessimist is een realistische optimist’ geregeld bezigde.

Na anderhalve maand kreeg ik plekjes op mijn rug. Plekjes? Jeugdpuisten! Acne! Geen bewijs dat ik lichamelijk weer zeventien was, maar een klassiek signaal van overdosering met mannelijke geslachtshormonen. Na telefonisch overleg met Hertoghe stopte ik met de injecties en stapte ik over op een testosteron houdende zalf. Door deze op mijn schouders en borst te smeren, werd het hormoon door de huid in m’n lichaam opgenomen. Met deze methode was het eenvoudig om te minderen en met de hoeveelheid te experimenteren.

Toen ik eenmaal de juiste dosering had gevonden, ondervond ik geen last meer van acne en overdreven lichaamsgeur. Mijn libido was sterker dan voorheen – maar nog wel binnen de grenzen van het betamelijke. Wat belangrijker is: het testosteron had nu een gelijkmatiger invloed op mijn stemming. De tweewekelijkse injecties veroorzaakten pieken en dalen in mijn humeur, met de dagelijks opgebrachte zalf was het vitaliserende effect minder sterk maar wel constant.

In de maanden die volgden, begon ik op aanwijzing van Hertoghe ook de andere hormonen in te nemen: DHEA, schildklierhormoon, cortisol, melatonine en groeihormoon. Deze stoffen sorteerden echter niet zoals testosteron een direct merkbaar effect. Ondertussen zette ik mijn leven ongewijzigd voort: ik at min of meer dezelfde hoeveelheid calorieën, sportte zoals altijd twee tot drie keer per week een halfuur en zat even vaak en lang als altijd achter m’n werktafel. Alleen de stress die bij mijn ambitieuze leefstijl in Nederland hoorde, ontbrak. Toch was mijn lijf een jaar later veranderd. Vetopeenhopingen rondom mijn middel waren gesmolten en tijdens het fitnessen kon ik meer gewicht verplaatsen. En verdomd: als ik zo voor een spiegel ging staan dat er licht langs mijn buik streek, werden daar de contouren van beginnende ribbels zichtbaar! Ik keerde niet met een twintig jaar jonger lijf terug naar Nederland. Maar op mijn 47-ste was ik sterker dan ooit en had ik in plaats van een beginnende blubberbuik, voor het eerst in mijn leven iets dat op een wasbordje begon te lijken.

De beste verjonginstherapie

Kwam dit allemaal door de dagelijkse hormonenmix? Dat is moeilijk te zeggen omdat ik onder ontspannen en gezonde omstandigheden op een tropisch eiland verbleef – de beste verjongende therapie die ik kan aanbevelen. Toch is het aannemelijk dat een deel van de veranderingen door de hormonen kwam. Uit laboratoriumtesten die ik meteen na terugkomst in Nederland liet uitvoeren, bleek dat de spiegels van mijn hormonen zich allemaal keurig rondom het niveau van een gezonde dertiger bewogen. Hier is een samenvatting van de effecten en het mogelijke verband met de hormoontherapie:

– Ik had meer energie. Een bekend gevolg van testosteron en corstisol
– Ik sliep dieper en korter. Een bekend gevolg van groeihormoon en metalonine
– Mijn vetpercentage was gedaald terwijl ik niet minder was gaan eten. Waarschijnlijk dankzij schildklierhormoon, groeihormoon, DHEA en testosteron.
– Ik werd gespierder zonder dat ik meer of zwaarder was gaan trainen. Spiergroei is een bekend gevolg van de combinatie van groeihormoon en testosteron.

Kanttekeningen

Hormoontherapie is duur – het hele experiment had me zeker € 2500 gekost – en eenmaal weer terug in Nederland was mijn spaargeld op. Daarom besloot ik met de hormonen te stoppen in afwachting van financieel betere tijden. Een jaar later liet ik mijn hormoonspiegels opnieuw checken. Opvallend was dat ze nauwelijks waren gedaald en nog steeds fors hoger waren dan voor het experiment. Kortom, door de hormoontherapie waren mijn klieren beter gaan functioneren – precies zoals Hertoghe had voorspeld.

Bijna drie jaar na mijn experiment was de productie van mijn hormonen tot het ouwe lullenniveau teruggezakt en was het effect van de therapie dus verdwenen. Inmiddels weer beter bij kas, meldde ik mij opnieuw bij Hertoghe. Sindsdien neem ik dagelijks een cocktail van hormonen. Ik voel mij er prima bij, maar ik besef dat ik aan het pionieren ben. Verreweg de meeste onderzoeken naar de effectiviteit en veiligheid van hormoontherapie zijn hoopgevend, maar daar moet ik drie kanttekeningen bij plaatsen.

1. De onderzoeken naar het effect van hormoontherapie zijn klein van opzet; er is veel meer en grootschaliger onderzoek nodig.

2. De meeste onderzoeken worden met patiënten met ernstige hormonale afwijkingen verricht; onderzoek met gezonde mensen die preventief hormonen toegediend krijgen, is schaars.

3. Bij de meeste onderzoeken wordt gekeken naar het effect van suppletie met 1 of soms 2 hormonen; onderzoek waarbij gezonde proefpersonen een hormonencocktail a la Hertoghe toegediend krijgen, is bij mijn weten nog nooit gedaan – zeker niet door onafhankelijke onderzoekers.

Veel lange gesprekken met Hertoghe en diverse andere hormoonartsen, hebben mij er desondanks van overtuigd dat hormoontherapie veilig is. Sterker, ik ben het met ze eens dat het laten bestaan van subtiele hormonale tekorten riskant is omdat er zo chronische kwalen kunnen ontstaan. Hoewel er dus meer onderzoek nodig is, is er al ontzettend veel onderzoek gedaan dat sterk in die richting wijst. Zie onder meer de artikelen Laag testosteron verhoogt sterfte risico en Laag testosteron verhoogt sterfte risico 2 op deze site. Er zijn veel meer studies met dit soort uitkomsten. Hertoghe publiceerde in 2006 een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift waarin hij een pleidooi houdt voor preventieve hormoontherapie, met meer dan 1200 referenties van studies die zijn betoog ondersteunen.

Tegenstanders van hormoontherapie vrezen dat het toedienen van hormonen – ook in de bescheiden doseringen die voor anti-aging doeleinden worden gebruikt – in het ergste geval kanker kan veroorzaken. Hard bewijs hiervoor ontbreekt en voorstanders claimen dat hormoontherapie je er juist tegen beschermt. Om het zekere voor het onzekere te nemen, doe ik elk jaar een check up. Daarbij wordt onder meer naar mijn bloed gekeken en mijn prostaat gecheckt. Tot dusver gaat alles prima – en er groeien nog geen schubben op mijn rug… Maar don’t try this at home! Mocht jij hormoontherapie overwegen: doe het altijd onder begeleiding van een arts! (Zie Anti-aging artsen)

€ 24,95   BESTEL NU

(Geen verzendkosten)

Leverbaar vanaf 15 mei 2020

Of het nou gaat over gewicht, geheugen, seksdrive, spierkracht of energie: elke man staat van top tot teen onder controle van zijn hormonen. Door je hormonen te beheersen, beheers je jezelf. De Testofactor biedt een complete aanpak om op natuurlijke wijze je testosteron te boosten en je andere hormonen beter op elkaar af te stemmen. Hierdoor word je scherper, strakker, sterker en fitter. Zelfs je daadkracht en stressbestendigheid kunnen toenemen.