BESCHERM JE BREIN MET KURKUMA

Virussen bedreigen onze hersenen. Onlangs nog is het epstein-barrvirus ontmaskerd als aanstichter van de slopende ziekte MS. Ook het coronavirus kan onze grijze massa binnendringen en dat baart sommige wetenschappers grote zorgen. Een goede afweer is je beste bescherming. Een dagelijkse dosis kurkuma helpt waarschijnlijk ook.

Onze hersenen worden tegen de boze buitenwereld beschermd door de bloed-hersenbarrière. Dat is een laagje cellen aan de binnenkant van de haarvaatjes die ons centrale zenuwstelsel van bloed voorzien. Onwelkome gasten mogen er niet doorheen. Maar ondoordringbaar is het niet.

Bekend is dat ruim honderd verschillende soorten virussen de hersenen weten binnen te dringen (bron), waaronder het coxsackievirus (hand- voet- en mondziekte), poliovirus, varicella-zostervirus (waterpokken, gordelroos), adenonovirus (verkoudheid) en het espein-barrvirus (ziekte van Pfeiffer) (bron). Virussen (plus bacteriën en schimmels) kunnen een ontsteking van het hersenweefsel veroorzaken, soms met dodelijke afloop. Daarnaast kunnen ze ook bijdragen aan degeneratieve hersenziekten en dementie. Volgens een recente meta-analyse (een studie waarbij de resultaten van eerdere onderzoeken worden gecombineerd) verhogen infectieziekten het risico op de ziekte van Parkinson met twintig procent. Genoemd worden besmettingen met onder meer helicobacter pylori (maagzweerbacterie), hepatitis C-virus (leverontsteking) en malassezia furfur (schimmel die de veelvoorkomende en onschuldige huidkwaal pityriasis versicolor veroorzaakt). Ook bacteriële en virale longontstekingen kunnen het risico op parkinson mogelijk vergroten.

Van het epstein-barrvirus (een herpesvirus) is onlangs aangetoond dat het de belangrijkste aanstichter is van multiple sclerose (MS), een onomkeerbare aftakelingsziekte van de hersenen en het ruggenmerg.

Corona in de bovenkamer

Ook het coronavirus kan door de bloed-hersenbarrière glippen (bron, bron) terwijl het waarschijnlijk daarnaast andere trucs beheerst om de hersenen binnen te dringen (bron). Wellicht bereikt het virus via het neusslijmvlies en de reukzenuw de hersenen en/of reist het via het perifere zenuwstelsel naar onze bovenkamer.

Feit is dat het coronavirus in onze grijze massa kan belanden en daar evenals andere virussen schade kan aanrichten (bron). Er zijn aanwijzingen dat het virus onder meer de bloed-hersenbarrière ‘lek’ kan maken, ontstekingsprocessen in de hersenen kan aanjagen en neurotransmitters kan verstoren (bron). Uit één onderzoek bleek dat meer dan tachtig procent van de coronapatiënten te maken kreeg met neurologische complicaties (bron), die kunnen variëren van hoofdpijn, ‘hersenmist’, de beruchte smaak- en geurafwijkingen tot depressie, beroertes, hersenontsteking (encefalitis) en toevallen. Een mild verlopende infectie leidt meestal tot milde symptomen van tijdelijke aard (bron, bron, bron), maar naar schatting krijgt tien tot vijfentwintig procent van de coronapatiënten die in het ziekenhuis belanden te maken met ernstige neurologische complicaties (bron, bron, bron).

Corona vergroot misschien de kans op dementie

Wat doet SARS-CoV-2 precies in de hersenen als het eenmaal binnen zonder kloppen is, en in welke gebieden spookt het rond? In het tijdschrift Scientific American beschrijft de wetenschapper John H. Morrison zijn onderzoek naar de verspreiding van het virus in de hersenen van dieren. Daarbij werden resusapen – waaronder een aantal met diabetes – besmet met SARS-CoV-2. Na een week vonden de hoogleraar en zijn team sporen van het virus (eiwitten en genetisch materiaal) die zich in verschillende gebieden van de hersenschors hadden verspreid, vooral bij de diabetische dieren. Het team ontdekte ook dat infectie van de cortex olfactorius (reukschors) gelijktijdig optrad met het afsterven van neuronen. ‘De directe toegang [van het virus] tot het reukorgaan, infecties van neuronen en transport naar meerdere hersengebieden zijn waarschijnlijk de oorzaak van neurologische complicaties in Covid-19,’ vertelt Morrison in het artikel. Eén hersengebied waar het virus werd aangetroffen bij de diabetische apen was de entorinale schors, dat Morrison ‘het meest kwetsbare hersengebied voor de ziekte van Alzheimer’ noemt. ‘Dus als het virus daar eenmaal is, kan het een rol spelen bij cognitieve achteruitgang en dementie.’

Daarmee zijn we aangekomen bij de mogelijke langetermijneffecten van Covid-19. Wetenschappers worstelen met de bange vraag of corona, misschien over een periode van tientallen jaren, tot dementie kan leiden (bron). Daarbij richt de aandacht zich naast Alzheimer vooral op de ziekte van Parkinson: een aftakelingsziekte waarbij hersencellen afsterven die de neurotransmitter dopamine produceren. Beven, moeite met bewegen, depressie en dementie behoren tot de veelvoorkomende gevolgen. ‘Tussen 1990 en 2015 is het aantal mensen met parkinson verdubbeld tot meer dan zes miljoen wereldwijd, en de verwachting is een verdere verdubbeling tegen 2040. Daarmee is het de snelst groeiende neurologische aandoening ter wereld,’ stelt parkinsonspecialist professor Bas Bloem, in zijn boek De Parkinsonpandemie.

Is er een link tussen corona en de ziekte van Parkinson?

De oorzaken van Parkinson zijn grotendeels onbekend en onderwerp van debat, maar infecties met een RNA-virus à la SARS-CoV-2 zouden volgens sommige wetenschappers een rol kunnen spelen (bron, bron). Heel suggestief is dat het verlies van de reuk- en smaakzin dat veel mensen met Covid ervaren, vaak ook een vroeg signaal is van de ziekte van Parkinson. Een ander opvallend fenomeen is dat corona de symptomen van bestaande parkinson soms verergert (bron). In een artikel met de titel ‘”Is COVID-19 a Perfect Storm for Parkinson’s Disease?” beschrijven onderzoekers drie patiënten die kort na een corona-infectie symptomen van Parkinson ontwikkelden. Ze haasten zich te schrijven dat er geen oorzakelijk verband tussen corona en de ziekte van Parkinson is gevonden, maar opperen de ijzingwekkende mogelijkheid dat een infectie met het coronavirus de kans vergroot om later in het leven de onomkeerbare ziekte te ontwikkelen.

Een goede afweer beschermt ook de hersenen

De beste manier om de hersenen tegen virussen te beschermen is het in topvorm houden van de afweer. De kunst is om daarbij methoden en middelen te kiezen die in één moeite ook een specifiek beschermend effect op de hersenen hebben. Als je de e-gidsen Versterk je afweer en Bescherm je brein naast elkaar legt, zul je zien dat lichaamsbeweging en goede nachtrust zowel een zegen voor de afweer als de hersenen zijn. Van de supplementen is in dit kader vitamine D een tweesnijdend zwaard. In de blog Is een vitamine D-gebrek de echte pandemie? beschrijf ik het grote belang van vitamine D voor een goed werkend immuunsysteem en de relatie tussen een vitamine D-tekort en een ernstiger beloop van Covid-19. Een grote groep wetenschappers en medici beveelt dan ook suppletie met vitamine D aan in de strijd tegen corona.

Vitamine D is niet alleen onmisbaar voor de afweer, maar ook voor de hersenen. Een tekort aan D wordt  in verband gebracht met een verhoogd risico op cognitieve achteruitgang en dementie (bron, bron, bron, bron, bron). Het idee om D in te zetten tegen zowel Covid-19 als de ziekte van Parkinson is bij verschillende wetenschappers ingedaald (bron, bron). Wetenschappers die de rol van vitamine D bij parkinsonpatiënten met corona bestudeerden, schrijven in een overzichtsartikel: ‘Wij concluderen dat dagelijkse suppletie met 2000 tot 5000 internationale eenheden vitamine D3 per dag bij oudere volwassenen met de ziekte van Parkinson de progressie van parkinson kan vertragen en mogelijk ook extra bescherming biedt tegen Covid-19’ (bron).

Kurkuma is goed voor de afweer en de hersenen

Een ander veelbelovend natuurlijk middel waarmee je waarschijnlijk zowel de hersenen als de afweer kunt beschermen en verbeteren, is de specerij kurkuma, ook wel Indiase geelwortel of koenjit genaamd. Kurkuma wordt gemaakt van de wortel van de plant curcuma longa. Het is het spul dat kerrie een gele kleur geeft. In India word het ruimschoots in het eten (curry’s!) verwerkt, maar het geldt er ook al duizenden jaren lang als een geneeskrachtig kruid. Onderzoek van vooral de laatste twintig jaar laat zien dat actieve verbindingen in kurkuma, curcuminoïden, inderdaad veelzijdige geneeskrachtige eigenschappen bezitten.

De aandacht gaat vooral uit naar de vele potentiële therapeutische effecten van het ingrediënt curcumine (bron). Er is veel onderzoek dat laat zien dat supplementen met curcumine symptomen van osteoartritis (pijnlijke, stijve gewrichten) verminderen (bron) en (chronische) ontsteking tegengaan (bron). Het aantal mogelijke therapeutische toepassingen gaat echter veel verder. Zo versterkt het een zwakke afweer terwijl het een een overactieve afweer (oorzaak van auto-immuunziekte) remt. Het beschermt mogelijk het hart en de vaten, de nieren en de lever. Nog niet onder de indruk? Het werkt ook anti-diabetisch en het vermoedelijke antikanker-effect is nu onderwerp van veel onderzoek. Dan zijn er nog aanwijzingen dat curcumine een algemeen anti aging-effect heeft, vooral in de hersenen (bron).

Sinds curcumine de aandacht van onderzoekers heeft getrokken, zijn er brede, antivirale effecten van vastgesteld. Het stofje dwarsboomt naast SARS-CoV-2 onder meer het influenza A virus (griep), het zikavirus, het hepatitus C-virus, respiratoir syncytieel virus (RSV), het epstein-barrvirus, het humaan cytomegalovirus en zelfs het humaan immunodeficiëntievirus (HIV) (bron). 

In de publicatie Curcumin as a Potential Treatment for COVID-19 schrijven de auteurs vrij vertaald: ‘Van curcumine zijn gunstige effecten aangetoond bij de voortgang van ontstekingsziekten door de talrijke werkingsmechanismen: antiviraal, ontstekingsremmend, anti-bloedstolling, anti-trombose en cel-beschermend. Deze en vele andere effecten van curcumine maken het een veelbelovende kandidaat voor de ondersteunende behandeling van Covid-19.’

‘Curcumine verlaagt het risico op alzheimer’

Misschien nog wel indrukwekkender dan het effect op de afweer, is het effect van curcumine op de hersenen. Aangetoond is dat het stofje de bloed-hersenbarrière kan passeren (bron). Volgens (dier) studies zorgt curcumine vervolgens voor een grotere aanmaak van het hersenhormoon brain derived neurotrophic factor (BDNF) (bron, bron, bron). BDNF is een groeifactor die een rol bij het geheugen en leren speelt; veel hersenaandoening, inclusief leeftijdsgerelateerde geheugenachteruitgang en alzheimer, gaan samen met een daling van het BDNF-gehalte (bron, bron).

In het overzichtsartikel ‘Use of curcumin in diagnosis, prevention, and treatment of Alzheimer’s disease‘ schrijven wetenschappers: ‘Voor de preventie en behandeling van de ziekte van Alzheimer is aangetoond dat curcumine de normale structuur en functie van cerebrale vaten, mitochondriën en synapsen effectief in stand houdt, de risicofactoren voor diverse chronische ziekten vermindert en het risico op de ziekte van Alzheimer verlaagt.’

Een belangrijk kenmerk van de ziekte van Alzheimer is een opeenhoping van eiwitkluwens in hersencellen, de beruchte amyloïde plaques. Een reeks dier- en reageerbuisstudies suggereert dat curcumine het ontstaan van deze plaques tegengaat en het opruimen ervan op verschillende manieren versnelt (bron, bron). Zo stimuleert curcumine macrofagen (een bepaald type afweercellen) om de plaques op te ruimen (bron).

In 2018 verscheen een publicatie over een goed opgezet onderzoek naar het effect van curcumine op het geheugen. Veertig proefpersonen van 51 tot 84 jaar met milde geheugenproblemen slikten achttien maanden lang een capsule met curcumine of een placebo. Bij de mensen die curcumine namen, constateerden de onderzoekers duidelijke verbeteringen in het geheugen en het concentratievermogen, vertelde hoofdonderzoeker Gary Small in een interview. Bij geheugentests scoorden de mensen die curcumine namen aan het einde van de studie zelfs 28 procent beter. PET-scans van de hersenen die voor en na de onderzoeksperiode werden gemaakt, toonden aanzienlijk minder signalen van de alzheimereiwitten amyloïde en tau in specifieke hersengebieden (amygdala en hypothalamus) die betrokken zijn bij geheugen en emotionele functies. ‘Hoe curcumine precies zijn effecten uitoefent is niet zeker,’ zei Gary Small. ‘Mogelijk komt het door het vermogen van curcumine om de inflammatie van de hersenen te verminderen die in verband wordt gebracht met de ziekte van Alzheimer en zware depressie.’

Curcumine verbeterde het geheugen binnen een uur

Behalve een langetermijnwerking, lijkt curcumine ook snelle effecten op onze grijze massa te kunnen uitoefenen. In een (gesponsorde) studie namen zestig gezonde ouderen (60-85 jaar) een curcuminesupplement of een placebo (bron). In de curcuminegroep scoorden de deelnemers al na een uur significant beter op testen voor volgehouden aandacht en het werkgeheugen. Dagelijkse suppletie bracht na vier weken naast de verbetering in het werkgeheugen een verbetering van de stemming (‘verandering van toestand van kalmte, voldaanheid en vermoeidheid ten gevolge van psychologische stress’). Ook de mate van alertheid nam toe. Een herhaling van dit experiment met tachtig ouderen bevestigden deze gunstige effecten van curcumine (bron).

Curcumine lijkt ook heel nuttig te kunnen zijn bij depressieve klachten. In een studie uit 2006 waarbij deelnemers het antidepressivum prozac, curcumine of een placebo innamen, had curcumine vergelijkbare resultaten als prozac. Een deel van de deelnemers nam zowel prozac als curcumine, en zij gingen het meeste vooruit (bron). Inmiddels is de werkzaamheid van curcumine bij een depressie met een reeks onderzoeken aannemelijk gemaakt (bron, bron, bron).

Curcumine maakt slechts drie procent van kurkuma uit (bron). Bij de meeste onderzoeken wordt minimaal 1000 mg curcumine per dag gebruikt en het is vrijwel onmogelijk deze hoeveelheid binnen te krijgen door pure kurkuma te consumeren. Bovendien wordt curcumine erg slecht door het lichaam opgenomen. Daarom ben je aangewezen op supplementen met geconcentreerde curcumine. In de duurdere is curcumine bovendien voorzien van stoffen die de opname in het bloed verbeteren.

Als je curcuminesupplementen slikt, mis je echter andere curcuminoïden in kurkuma die ook interessant zijn. Een van die stofjes is arotamatische tumeron. In 2014 publiceerden Duitsers over een onderzoek waarbij hersencellen in een petrischaaltje waren blootgesteld aan aromatische tumeron. In die cellen vermeerderde het aantal neurale stamcellen  die vervolgens het aantal volledig gedifferentieerde neuronen lieten toenemen (bron): een teken van een regeneratief effect. Dit fenomeen werd ook waargenomen bij ratten die aromatische tumeron rechtstreeks in hun hersenen kregen ingespoten: het aantal neurale stamcellen nam toe er er werden nieuw gezonde hersencellen gevormd.

Dan zijn er nog prille aanwijzingen dat aromatische tumeron de afbraak van dopamineproducerende hersencellen  (ziekte van Parkinson) kan tegengaan (bron).

De effecten van curcumine en kurkuma op de afweer en de hersenen kun je nog niet als ‘bewezen’ beschouwen omdat veel meer en grotere onderzoek nodig is. Kurkuma is echter een veilige huis- tuin- en keukenspecerij en curcumine is bewezen veilig zolang je er niet meer dat acht gram per dag van inneemt (bron). Omdat de aanwijzingen voor de veelzijdige werkzaamheid sterk zijn, is het de moeite waard om kurkuma/curcumine aan je arsenaal supplementen toe te voegen.

In de onlangs geactualiseerde e-gids Bescherm je brein vind je op bladzijde 30 praktisch advies over het gebruik van kurkuma en curcumine.

Tekst: Pim Christiaans

Foto: mikafotostok

E-gids met de nieuwste adviezen!

In deze praktische E-gids staan de nieuwste adviezen om je hersenen in topvorm te houden met natuurlijke methoden en middelen. De wetenschappelijke ontwikkelingen gaan snel; zodra er een nieuwe manier is ontdekt om je brein tegen veroudering en ziekte te beschermen, wordt de gids geactualiseerd. Als je een account op deze site hebt, kun je altijd over de laatste versie van BESCHERM JE BREIN beschikken. Zo blijf je honderd procent up to date en loop je geen belangrijke nieuwe adviezen meer mis.